Selam
Bugün en sık karşılaştığım sorulardan birini açıklamaya çalışacağım. Tasfiye Talepnamesi nedir? Niçin doldurulmuştur?
Lozan Barış Antlaşmasına bağlı olarak 30 Ocak 1923'de imzalanan "Yunan ve Türk halklarının mübadelesine ilişkin sözleşme ve protokol" uyarınca Anadolu'da yaşayan Ortodoks Rumlar ile Rumeli'de yaşayan Müslüman Türklerin yer değiştirmesine karar verilmişti.
Anadolu'ya gelecek mübadiller tarafından doldurulan ya da doldurtulan, oradaki mallarını gösteren tasfiye talepnameleri; göçmenlerin (mübadillerin) yanlarında getirecekleri en değerli belge niteliğindeydi.
Belgeler Karma komisyona bağlı ara komisyonlarca düzenlenecekti.
4 nüsha olarak düzenlenecek ve resmi olarak onaylanıp, mühürlenecekti.
Mallarının dökümünü yapan ve kendisine göre paraca değerini belirleyen göçmen elindeki beyannameyi ihtiyar heyeti azalarına onaylatıyor, sonra ara komisyona teslim ediyordu.*
*Büyük Mübadele Prof Dr.Kemal Arı
Mübadele sürecini işletmekle yükümlü bulunan Muhtelit Mübadele Komisyonu, komisyon üyesi Tevfik Rüştü Bey'in (Aras) istek ve önerileri doğrultusunda mübadeleye resmen 10 Kasım 1923'de başlanacağı açıklandı. Resmi nitelikli bu karar açıklanınca hazırlıklara hız verildi. Mübadele edileceklerin henüz ayrılmadıkları topraklarda ki mal kayıtlarının yapılması ve bu malların paraca değerlerinin saptanması gerekiyordu. Böylece gidecekleri yeni topraklarda, ne oranda mal sahibi olabileceklerinin belirlenmesi de mümkün olabilecekti.*
*Büyük Mübadele Prof.Dr.Kemal Arı
Amaç mübadeleye tabi Türk halkının malına karşılık mal almalarını sağlamaktı. Ama düşünüldüğü gibi olmadı. Uçsuz bucaksız Vardar Ovasına sıralanan Türk köylerinde yaşayan Müslüman halk, Anadolu'ya döndüklerinde; Rumeli'de bıraktıkları mallarının karşılığını alamadıkları gibi, dönüm dönüm bereketli toprakları tam hasat mevsiminde, tahıl ambarları, tütün dizgileri ağzına kadar dolu olarak bırakarak, bir avuç işlenmemiş toprağa, yanmış yıkılmış toprak damlı evlere gelmek üzere yola çıkacaklardı.
Türkiye savaştan galibiyetle çıkmıştı ama elde kalan
yanmış-yıkılmış, talan edilmiş, imarsız bir ANADOLU idi.
Ama bu durum onları yıldırmayacaktı. Küllerinden tekrar doğacaklardı.
Tasfiye talepnamelerinin doldurulması için şehir merkezlerinde, köylerde yapılan duyurular ile halkın köy meydanında toplanması, Muhtelit Tasfiye Komisyonu eşliğinde, mal sahiplerine sorularak doldurtulması amaçlanmıştı ama planlandığı gibi olmadı. Zaman dardı ve her köye ulaşmak mümkün olamadı. Çoğu yerleşim yerlerinde bu belgeler mübadillerin kendisine doldurtuldu. Böylece bir takım fırsatçılar da ortaya çıkıp abartılı mal varlıklarını kayıtlara geçirdiler.
Yukarıdaki sayfa seyahat belgesi...bazı tasfiye talepnamelerinde üst nüshası olarak görmekteyiz. Belgede mübadilin adı, gemiye bindiği liman, erkek-kadın-çocuk olarak kaç kişi oldukları, tarihi seyahatin ücretli olup olmadığı hakkında bilgiler yer almaktadır.
Tasfiye talepnameleri 16 yaşından büyük, evin reisi kim ise, onun adına doldurulmuş. Bazen evin babasının, bazen annesinin, bazen de en büyük çocuk adına doldurulmuş. İsmi ve babasının ismi ile başlıyor. Memleketinin neresi olduğu, mesleği, söylediyse lâkabı, hatta mahallesi varsa onun ismi bile yazıyor.
Belge en başında yanlış ve mübalağalı olarak bildirimde bulunmayacağına dair ihtar yazısı ile başlıyor. Ardından 30 Ocak 1923 tarihli Mübadele Sözleşmesine göre menkullerinin ve gayrimenkullerinin Mübadele komisyonu tarafından kişinin menfaatına uygun olarak doldurulması rica eden bir dilekçe geliyor.
3.sayfada evinin özellikleri ve ürünlerinin çeşitleri ve nerelerde yetiştirildikleri yazıyor. Bizimkilerin evi gayet mütevaziymiş. Tek katlı iki odalı, avlulu bir ev.........İki ara ahır, dört ara samanhanesi, iki ara Hayatı olan bir ev..........34 dönüm arazisi, 38 dönüm bağı olan bir çiftçi.....
4.sayfada ise altın olarak değeri hesaplanmış. Tapuların kimden ve nereden olduğu sorulmuş. Pederinden intikal ettiği cevabı yazılmış ve tapuların zayi olduğu yazılmış. Bazı gördüğüm tasfiye talepnamelerinde ise Balkan Savaşında zayi olmuştur diye yazıyordu. Haydar Dedem' e mallarına 1075 altın olarak değer biçilmiş. Ardından belgeyi Aksakallı köyü muhtarı Tevfik ihtiyar heyeti muavini Ali tastik etmişler.
5. sayfada hayvanları yazılmış.Toplam da sadece 6 tane küçükbaş hayvanı varmış.
Ambarlarındaki tahılların kile olarak hesabı yapılmış ve altına çevrilmiş. Belgenin hazırlandığı tarih 25 Mayıs 1924.......
Tarihler konusunda yazım sırasında ya da çeviri sırasında bir hata yapılmış. Yukarıdaki belgede farklı, aşağıda belgede farklı gözüküyor.
7.sayfada ise Mustafa oğlu Haydar'ın onay bölümü var.
Yıllar önce Devlet Arşivlerinde orijinal belgeyi gördüğümde bu belgede Haydar Dedemin imzası vardı.
Şimdi anlamlandırıyorum bazı şeyleri.......demek ki imzası olduğuna göre okuma yazması vardı.
8. ve son sayfa ise zorunlu Vekâletname....Reşit olanlarda olmayan bir belge....Bu belgeden de anlaşılan Haydar dedem belge doldurulduğunda reşit değil.....onun adına başka birine yetki verilmiş.
Tasfiye Talepnameleri 4 nüsha olarak doldurulmuş.Biri mübadile, biri Yunanistan arşivlerine, biri Lozan'da, ötekisi ise Türkiye'ye verilmiş. Türkiye'de olanlar halen Devlet Arşivlerinde muhafaza edilmektedir.
Şimdiye kadar görüştüğüm mübadil ailelerin hiçbirinde bu belgeye rastlamadım. Sadece Devlet Arşivlerinde mevcut ve kayıtlar araştırmaya açık durumda.....
Umarım tasfiye talepnamelerinin en olduğunu anlatabildim.
Sevgilerimle
4 yıllık emeğimin sonucu olan kitabımı 2018 yılında yayınladım. Vefa örneği olmasını istediğim için ; doğduğu toprakları bir daha göremeyen buğulu,elâ gözlü tüm mübadillere ithâf ettim.
Umarım birçok mübadile faydası olur. Kitapta Kozana'ya bağlı 61 köyde yaşayan 5140 Türk-Müslüman-Erkek nüfusa ait bilgiler bulunmaktadır. Kitabı almak isterseniz eğer sertaccihan@hotmail.com adresinden veya 05386748294 nolu whatsapp hattından ulaşmanız yeterlidir.
