SELANİK HAMİDİYE CAMİİ ŞERİFİ ve MASALSI KAHRAMAN KÖROĞLU

Selanik Hamidiye Camii Şerifine ait fotoğraflar Devlet Arşivleri kayıtlarında bulunan  fotoğraflardır.

Selam

Makedonya'da söylenen türküler arasında eşkiya konusuna girebilecek örneklerden biri de Köroğlu'na ait olanlardır.

Batı Türkleri'nin Dede Korkut Destanından sonra ikinci büyük destanı Köroğlu Destanıdır. Bu destan şimdi en canlı bir biçimde İran, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan gibi Türk toplulukları arasında yaşamaktadır. Köroğlu Destanı hakkında Türkiye'de ve Türkiye dışında oldukça yazı yazılmış ve araştırma yapılmıştır. Makedonya'da bildiğimiz kadarıyla Kocacık köyünden derlenip Nimetullah Hafız tarafından hazırlanan Makedonya Türk Halk Edebiyatı  adlı kitapta yayımlanan bir şiirle Sevim Piliçkova ve bu araştırmanın yazarı tarafından yapılan birer çalışma dışında hemen hemen hiçbir araştırma yapılmamıştır. Piliçkova Köroğlu'nun Makedonya Türklerinin masallarındaki izlerine değindiği yazısında Köroğlu ile ilgili bir şiire de yer vermiştir. Genelde diyologlarda kullanılan ve kahramanlık konuları işleyen diğer Köroğlu şiirlerinden farklı olarak Piliçkova'nın tesbit  ettiği türkü Köroğlu'nun evliliğini dile getiren lirik bir özellik taşımaktadır.

Çamlıbel'den kalktım geldim

Pembe anım ben sana geldim.

 Kalk gidelim Pembe hanım

Çamlıbal'e bizim yerlere

Hikayelerinde büyük bir kabadayı, katı kalpli ve acımasız bir yiğit olan Köroğlu, yakınları ve hanımına karşı duygularını yansıttığı bu türküde yumuşak duygulu bir asilzade olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kocacık köyünde derlenen ikinci türküde ise hamasi bir konu işlenmektedir.

Yetiş Köroğlu yetiş

Gitti ya namımız

Tuna seli gibi

Aktı ya kanımız

dizeleriyle başlayan bu metin çok küçük bir anıştırma şeklinde bile olsa bize Pertev N.Boratav'ın Köroğlu ile ilgili Kars bölgesinde derleyip, 1946'da Halk Hikayeleri ve Hikayeciliği adlı kitabında yayımladığı bir efsaneyi hatırlatmaktadır. Boratav'ın yayınladığı hikayede Sırplar karşısında güç duruma düşen Osmanlı dövüşçüleri, Padişah'tan izin alıp tebdil-i kıyafet savaş meydanına çıkan Köroğlu'nun sayesinde başarıya ulaşır. Söz konusu efsanede Boratav. Sırpların 19.yüzyılın başında 1801-1817 arasındaki ayaklanmaları ve Osmanlı Devletini uğraştırmalarının yankısını bulmaktadır. Bizim "Yetiş Köroğlu" türküsünden aktardığımız yukarıdaki dizelerde öyle sanıyoruz ki aynı olayları yansıtmakta ve Boratav'ın bu konudaki varsayımını pekiştirmektedir.

Prof.Dr. Hamdi Hasan'ın Makedonya Türklerince söylenen türküler adlı kitabından

LANGAZA KÖMENİÇ-GÖMENİÇ KÖYÜNDEN GELEN MÜBADİLLERİN İSİM LİSTESİ

Bir muhacir kızıyım, intikam yıldızıyım.

Acı benim halime, yüreklere sızıyım

Atma beni efendim,ben de senin gibiyim

Gül bahçeli evimde,gonca gelin gibiydim.

Darağacı kuruldu,ne arandı soruldu

Anam, babam, gardaşım hep bir günde boğuldu

Kul et beni evine,öksüz gönlüm sevine

Kovma beni kapından,su dökeyim eline

Doğrusunu söylerim ne arz kaldı, ne yerim

Bir lokmayı acıma yüreğimi ben yerim

Dört tarafı karanlık bu mu acep insanlık

Her bir kapı kapalı hani eski ayanlık

Ne ışık var, ne sâdâ, ne merhamet, ne vefa

Söyle bana yarabbi bu ne âlem, ne dünya ...... 

Aka Gündüz tarafından 15 Mayıs 1913'de yayınlanan  "Halka Doğru" adlı dergisinin "Milli Türküler" baskısında  yazılan bir göçmen türküsü..... muhacirlerin yaşadığı sefalet ve acıları dile getirmektedir.

Bursa'ya yerleşen bir Selanik muhacirinin: "Bizim evlerimizde duranlar evimize iyi baksınlar.Temiz tutsunlar.Çiçeğimiz çok olurdu.Çiçeklerimizi sık sık sulasınlar. Kurutmasınlar!" ifadeleri göçlerin sebep olduğu sosyal ve psikolojik travmanın izlerini taşır.1980'li yıllarda Bulgar Başbakanının "çadırlarıyla geldilet, çadırlarıyla gidecekler" ifadesi hala kulaklarımızda çınlarken, Selanik Drama bölgesinde yaşayıp, mübadele ile gelen ve çoğu tarım hayvancılıkla uğraşan göçmenler sınıra yakın oldukları için hayvan sürüleriyle geliyorlardı. Hatta köpeğini arkasında bırakmayan muhacirler vardı. Göçmenlerin yaşadıkları bu travmalar hafızalarımıza mahkum edilmiştir.

Rumeli'den ölülerini bile getirenler vardı.Onlar gavur toprağında kalmasınlar,burada yatsın diyorlardı. 

Rum ve Ermenilerden oluşan önemli bir kalifiye nüfusun tasfiye edilmesiyle boşalan yerleri Balkanlardan ve özellikle Yunanistan'dan gelen göçmenler bir nebze de olsa kapatmışlar diyebiliriz. Çünkü sürekli savaşlarla boşalan köyler ve yüksek kalitede tarım ve ziraatın yapılmadığı bozkır topraklar Balkanların verimli ovalarından gelen soydaşlarımızın maharet ve kabiliyetleriyle üretime dönüştürülmüştür. Anadolu'ya kuşbakışı bakıldığında en yeşil köyler,en ağaçlı ve bahçelik beldelerde "macurlar"oturmaktadır.Hububat tarımının ağırlıkta olduğu çorak bir yerli köyünyanı başında yeşil bahçeleri ve gür ağaçlarıyla bir muhacir köyü kolaylıkla ayırt edilmektedir.

.......

"Mübadele ile birlikte Anadolu'nun her köşesine yayılan mübadil ve muhacirler sayesinde sosyal ve kültürel anlamda toplumsal bir değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Uzun bir sürece yayılan bu göçler sırasında yaşadıkları onca eziyet ve haksızlıklara rağmen sosyal hayatın her alanında, yaşadıkları bölgenin her köşesinde canlı ve renkli yaşamlarından taviz vermemişler, yerleştikleri topraklara neşe ve hayat aşılamışlardır. Hayata sımsıkı tutkun ve yaşama sevinci ile dolu dolu olan bu insanlar; eğlenceleri,folkloru,esnek ve hoşgörüyü elden bırakmayan İslami anlayışlarıyla Anadolu'ya bir renk ve kültürel zenginlik getirmişlerdir. Düğünleri eksiksiz bir eğlence, sevinçleri coşkun ve toplu bir ayin gibi, matem ve yasları ise Orta Asya'da ki yuğ törenlerinden farksız,ziyafetlerin eksik olmadığı, taziye de bulunanların şükran ve memnuniyet hisleriyle dolduğu kutsal bir atmosferi yaşatır."

cümleleriyle anlatıyor Uluslararası Mübadele Sempozyumunda Prof.Dr Selahattin Döğüş ve Merve Atasoy..... 

Mübadiller hakkında  yukarıdaki kurdukları cümle şahane bir analiz....

Aşağıdaki listeler Mübadele de Langaza'nın Kömeniç-Gömeniç köyünden gelen 30 Türk-Müslüman aileye ait  aile reislerinin adına doldurulan tasfiye talepnamelerinin Devlet Arşivlerinden derlenmesi sonucu oluşturulmuştur.  

Sevgilerimle

1-Selanik vilayeti Langaza kazası Kömeniç köyünden gelip, Balıkesir ili Ayvalık köyünde iskan edilen Halil çocukları Naciye ve Şadiye

2-Selanik vilayeti Langaza kazası Gömeniç köyünden gelip, İzmir ili Foça kazası Geren köyünde iskan edilen Murtaza Halil kızı Pamuş

3-İstanbul ilinde iskan edilen Hüseyin Hüsnü oğlu İbrahim Namık

4- Balıkesir ili Ayvalık ilçesinde iskan edilen İskender oğlu İbrahim ve ortağı Hasan ve Amuş

5- Selim eşi Nimetullah ile kızları Fatma, Ayşe ve varislerinden Şeyh Mustafa oğlu Eşref Muhittin

6- Hüseyin eşi Hatice ile çocukları İbrahim ve Hayriye

7- çiftçi Süleyman Ago oğlu Rasim

8- çiftçi Yakup kızı Hatice

9- çiftçi İskender kızı Emine

10- çiftçi Hasan oğlu Yunus

11- çiftçi Yakup kızı Kamile

12- çiftçi Kurt Ali oğlu Halil

13- çiftçi Demir oğlu İbrahim

14- çiftçi Cafer oğlu Recep

15- çiftçi Hasan oğlu Seyfettin

16- çiftçi İbrahim oğlu Süleyman

17-Çiftçi İbrahim oğlu Hüseyin

18-Çiftçi Salih oğlu Aliman

19- çiftçi Sefer oğlu Ramazan

20- çiftçi Safer oğlu Osman

21- çiftçi Mehmet oğlu İskender

22- demirci İsmail oğlu Ali

23- çiftçi İbrahim oğlu Demir

24-Balıkesir ili Ayvalık kazasında iskan edilen çiftçi İskender oğlu İbrahim

25- makinist Mustafa oğlu İzzet

26- çiftçi Ali Rüştü oğlu Hasan Ekrem

27- çiftçi Mehmet oğlu Aliman

28- çiftçi Murtaza oğlu Hüseyin

29- çiftçi İskender oğlu Mustafa

30-Selanik vilayeti Langaza kazası Gömeniç köyünden gelen imam Mehmet oğlu İskender

31- Balıkesir ili Ayvalık ilçesi Hayrettin Paşa Mahallesinde iskan edilen İbrahim İskender oğlu Mustafa

TÜRKLER GİTTİĞİNDEN BERİ O TATLI BÜLBÜLLER HİÇ ÖTMEDİ.......

Mübadelede Serez'den ve  Serezlilerin yaşadıklarından  bir kesit

.........

    Serezli muhacirler tren yolu kullanılamaz halde olduğu için Selanik'e arabalarla gitmiştir. Yaklaşık 90 km'lik mesafe olduğu için iki gün sürmüştür. Yolda olumsuz bir olayla karşılaştıklarına dair  bir bilgi yok. Selanik'e Vardar kapısından giriyorlar. Burada Serez ve civar köylerden gelenler kolera nedeniyle Yeni Kapı'da ki Mevlevihane'de karantinaya alınıyorlardı.Karantina uygulaması Selanik'te de muhacirler arasında kolera görülmesi üzerine alınıyor ve kentte salgının olduğu bölgelerden gelenler karantinaya alınıyordu.

Serezli ailesi Yeni Türküye Oteline yerleşiyor. Bir hafta vapur bekliyor, daha sonra posta vapuruna biniyorlar. Vapur yola çıktıktan sonra şöyle not düşüyor: 

"Mübarek vatan ve oradaki mukaddesatı gözyaşları içinde bıraktık. Selanik karanlıklara gömülünceye kadar güverteden ayrılmadık. Yolcuların neredeyse hepsi Müslüman muhacirlerden oluşuyordu"

 Serezli ailesinin ekonomik  durumu iyi olduğu için kentte muhacirlerin yaşadıkları sorunlardan etkilenmiyor ve kısa sürede vapurla ayrılma imkanına kavuşuyor. Halbuki diğer muhacirler sokaklarda kalıyor, yiyecek içecek sıkıntısı çekiyor, aylarca vapur sırası bekliyor. Serezli'nin ifadelerinden Selanik Müftüsünün aileye önemli yardımları olduğu anlaşılıyor.

Çanakkale Boğazı'na ulaşınca vapur, herkes heyecan içinde alkışlıyor.Sevinç çığlıkları ve silah atılıyor. İki gün sürüyor yolculuk ve İstanbul Sirkeci iskelesine iniyorlar. İskele çok kalabalık ve göçmenlerle dolu.Yere iner inmez toprağı öpüyorlar. Daha sonra Babıali caddesindeki Meserret Oteline yerleşiyorlar. Bu arada diğer Serezli hemşehrilerle görüşüyorlar, iş ve ev bakmaya başlıyorlar. Kısa sürede ilişkileri yardımıyla iş ve ev bulup İstanbul'a yerleşiyorlar.

Anıların sonunda Balkanların elden çıkışı şöyle değerlendiriliyor: 

    "Bu aziz yurdun idaresizlik, fırkacılık yüzünden birkaç gün içinde savaşsız ve savunmasız olarak düşman eline düştüğünü, bütün mukaddesatın düşman ayakları altında çiğnendiğini görmek ne kadar acı! Hicret'ten sonra İstanbul'da mal,mülk ve mevki sahibi oldum.Her yerde hürmet gördüm. Ama memleket acısıyla yüreğim daima yaralı,sarsıntılı ve kendimi sonradan gelme yurt sahibi olarak görüyorum"

Türkler ayrıldığından beri o sizin bildiğiniz parlak ve bereketli güneş eski şaşasıyla kendini onlara birgün bile göstermedi, o güzel kokulu bahar çiçekleri oralarda uçuşmadı, o tatlı bülbüller hiç ötmedi diyor 

Mehmet Esat Serezli Memleket Hatıraları adlı kitabında.....

ve

Doç.Dr. H.Veli Aydın 2017 yılında gerçekleşen Uluslararası Mübadele Sempozyumu sunumunda....

KOKOLARİKO ve KESRİYE'DE YAŞAMIŞ KADINLARIN ADLARI

 

(Fotoğraf Tülay Urgancı'nın aile albümünden)

Selanikli kadınlar her daim  zarif, şık ve güzel... Kokolariko'dan (İpek dokuma kumaş) yaptırdıkları elbiseler üzerlerinde tiril tiril..günümüze kadar gelen az sayıda fotoğrafta bunları daha net olarak görebiliyoruz. 

Sayfanın  sonunda 1924'de mübadele ile Selanik Kesriye ve bağlı köylerden Anadolu'ya gelenlerin tasfiye talepnamelerinden derlediğim Kadın isimlerinin listesini ekledim. İsimleri birbirinden güzel..Arapça ve Farsça adlar olmakla birlikte birçok Türkçe adlar da bulunuyor. Türk isimlerinin anlamları ise şöyle;

Tatu : 1.Pas 2.Barış 3.Sulh

Tuti/Tutu/Dudu  :1.Hatun 2.Papağan türündeki kuş

Hırliko   :( Karaçay- Malkar Türkçesi )

1.İyi Düzgün, 2.Küçük vida

Hankuş / Hankuşe / Hankoşe  : Makedonya, Kosava ve Bosna'da kullanılır.

Nanoş / Nunuş  : Türkçe Ninecik /Büyükannecik

Paşako   :Paşa, Han, Emir, Bey

(Paşa adının sevgi biçimi olarak Romanlarda,Rumlarda,Yahudilerde kullanılır.)

Timure   : Timur=Demir adının arkaik biçimidir.

Timurşah (Türkçe+Farsça) Timur Hükümdar Şah Farsça

Gül   : Gülmek, Farsça anlamı ise çiçek

Pembe    : Ak ile Kızılın karışımından oluşan renk 

19.yüzyılda Türkçede "pamuk" anlamında da kullanılırdı.

Tatuş     : Peçenek beyi

Güneydoğu Avrupa ve Balkanlarda yaşamış Türk kavmi

Arzuhan    : (Farsça+Türkçe) Han : Başbuğ,Kral,Sultan,Soylu

 Arzu Farsça

Demirhan Demir, Güçlü 

Birgün annanne ve babanne olduğumda torumlarıma; bana  Nunuş diye seslenmesini öğreteceğim.

Aşağıdaki paragraf  Münevver Ayaşlı'nın  Rumeli ve Muhteşem İstanbul adlı kitabından alıntıdır.

..........................

Evett Manastır Rumeli'nin en büyük vilayetlerinden biri, çok sevilen bir vilayeti...Hanımlarının kibarlığı, evlerinin güzelliği ve "quipage"leri meşhur.Hanımefendilerin kendi atları, arabaları ve arabacıları varmış ve hanımları çok bakımlı imiş.Evlerinde bir nevi kalorifer tertibatı varmış. Şöyle ki; Dışarıda sofada bir köşede yanan ocaktaki demir borular ile bütün eve, odalara,sofalara taksim olan sıcak su her tarafı ısıtırmış, tıpkı kalorifer gibi..bu usule o zaman bile "Rus usulü" derlermiş.Seneler ve seneler sonra Sarıkamış'ta Ruslardan kalma eski binalarda bu usulün aynısını gördüm, hemen Manastır evlerini hatırladım. Vaka ben Manastır'ı hiç görmemiştim, ama annemden,teyzemden,dayımdan o kadar çok dinlemiştim ki görmüş gibi olmuştum. Sarıkamış'ta bu Ruslardan kalma usul yıkılmadı, hala duruyorsa tertibatı bozulmadı ise, Manastır usulü ısınma tertibatı görülebilir.

Manastır hanımları ham ipekten el dokuması kumaştan "üç etek" elbise giyerlermiş. Gömlek olarak da yine ipekten bürümcük giyerlermiş.Bilmem bugünkü insanlar bu isimlerden bu kumaşlardan birşey anlayacaklar mı? Yakın zamana kadar Yunanistan bu kumaşları imal ediyor, hatta ihraç ediyordu. İpek dokuma kumaşların ismi "Kokolariko" idi. Birçok kimse bu kumaşlardan alabilmek için Yunanistan'a bile gidiyordu. İkinci Dünya Savaşına kadar bu böyle idi, şimdi nasıl bilmiyorum. Hala karlı bir iş ise, Yunanlı bunu katiyyen bırakmamaıştır. Şimdi Türkiye'de olmayan ve bugünün Türklerinin hiç bilmediği,hiç görmediği eski Türk eşyalarını Atina'da ki Benaki müzesinde görebilirsiniz.Fakat eşyaların üzerinde meşei hiç yazılı değil.Zinhar Türk diyemezsiniz. Halılar, seccadeler, kumaşlar, kadifeler, takılar, yani kuyum eşyası, el işleri, havlular, peşkirler, çevreler, cepkenler.....bu güzellikleri sanki gökten inen melekler yapmışlar.Hakikaten Yunanlı olsun, Rum olsun bizi hiç aklından fikrinden çıkarmıyor, çıkarsalar kendileri de rahat edecek, bizde....Benaki müzesinde ki bütün Türk eşyaları isimsiz, zora geldikleri zaman sadece "Asie Mineur"diyorlar. Fakat "Asie Mineur da kim? Bu belli değil,isim yok.....

                                       

KESRİYE ve KÖYLERİNDE KADIN İSİMLERİ
Hasbiye	Bariye	Ayşe	Saime	Asime	Hakile	Şerife	Şazike
Fatma	Kıymet	Saniye	Hacer	Zilkade	Nazlı	Zehra	Miyase
Hidayet	Gül	Hayriye	Nadire	Emine	Rabia	Anuşe	Sünbül
Servet	İfakat	Cemile	Cevriye	Hayriye	Kamile	Havvace	Sünbüle
İffet	Pembe	Demirhan	Neyyire	Nigar	Fitnat	Saniha	Zarife
Zübeyde	Safvet	Hulkiye	Latofçe	Ramize	Resmiye	Besime	Saadet
Dilber	Safiye	Gülsüm	Cevriye	Mihriban	Şahsine	Nesibe	Feride
Nuriye	Melek	Sabriye	Refia	Zekiye	Dilber	Rukiye	Sıddıka
Timure	Miriye	Hidayet	Meryem	Melike	Hasibe	Lütfiye	Nafiye
Fikriye	Kadime	Bahriye	Tenzile	Ragıbe	Dilberiye	Dudu	Naciye
Atiye	Hanife	İsmet	Hamide	Kakoşe	Atiye	Hankoşe	Bahriye
Paşako	Mimiş	Ramize	Hürmüz	Nevruze	Akıle	Necibe	Fahriye
Arzuman	Ruhane	Gülfe	Melike	Nariye	Seniye	Memişe	Nevreze
Akile	Fethiye	Sıddıka	Radiye	Hediye	Vehibe	Fitnat	Fevziye
Fadime	Refia	Melike	Nazike	Mediha	Fitnat	Selime	Timurhan
Münevver	Gülizar	Rupşah	Firuze	Suzane	Asime	Nadire	Kesper
Safade	Behiye	Veliman	Asya	Hirfan	İzzeti	Hırliko	Banika
Timurşah	Zanbako	Kısmet	Şaniko	Refıkıye	Tuti	İnciko	Murabba
Fakıhe	Vecihe	Muzaffer	Şöhret	Cevahire	Hankuşe	Rebihan	Nanoş
Zöhre	Mahmude	Tatuş	Arzuhan	Nebiyye	Taibe	Dilber	Müseyyibe
Gülüşah	İhsan	Taçşah	Besime	Tenzile	Feriye	Merdaye	Lebibe
Faika	Anber