KAYSERİ'YE YERLEŞTİRİLEN MÜBADİLLER

 

Kesriye Hastahanesi Heyet-i Sıhhiyesi ile hastalarının fotoğrafı. a.g.tt

Kesriye'de yapılan hastahanenin iki fotoğrafının gönderildiğine dair Manastır Sıhhiye müfettişinin yazısı. (Bir fotoğraf mevcut)

Belge Tarihi :   H-20-12-1321

Kayseri'ye ilk mübadil kafilesi,1923 yılının Aralık ayında 958 kişi olarak gelmiştir. Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında yoğun kış koşulları nedeniyle yeni mübadil sevk edilmemiştir. Kayseri'ye mübadele ile gelenlerin sayısında da farklı rakamlarla karşılaşılmaktadır. Geray'ın çalışmasında, Kayseri'ye yerleştirilen aile sayısı 1644 kişi sayısı ise 6150 olarak belirtilmiştir. Bir başka kaynağa göre, 3.794 erkek ve 3486 kadın olmak üzere toplam 7280 mübadil Kayseri'ye yerleştirilmiştir. 

Justin McCarthy ise Kayseri'ye 6703 kişinin getirildiğini yazmıştır.

 Kayseri'ye getirilen mübadillerin küçük bir kısmı esnaf ve zanaatkâr, büyük bir kısmı ise Yunanistan'da kırsalda tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan köylülerdir. Kayseri merkezine yerleştirilen 129 hanedeki 509 nüfusa; 127 ev, 46 dükkan, 1024 dönüm tarla, 80 dönüm bağ ve 77 dönüm meyve bahçesi verilmiştir. Diğer ilçe, kasaba, köylerde de benzer şekilde, Rum ve Ermenilerden kalan sağlam durumdaki ev ve araziler verilmiştir.

Kayseri'ye gelen mübadillerin en önemli şikayetleri toprağın verimsizliğiydi. Bu durum Kayseri milletvekili Ahmet Hilmi bey tarafından 5.11.1924 tarihli Meclis konuşmasında da dile getirilmiştir. Hilmi bey Kayseri'nin arazisinin tarım için az olduğunu Kozana'nın çiftçisi yerine,  Siroz, Drama ve Sırfiçe'nin biraz sermaye sahibi, şehir hayatına alışkın olan, zanaat ve ticaret erbabından mübadillerin buraya yerleştirilmesinin doğru olacağını savunmuştur. Mübadele, İmar ve İskân vekili Refet bey 27.10.1924 tarihinde Mecliste yaptığı konuşma da Kayseri ve Niğde çevresinde boş durumda ve oturulabilir çok sayıda konut olduğu halde, yeterli tarım arazisi olmadığı hususu dikkate alınarak az sayıda mübadilin gönderildiğini ifade etmiştir.

Elbette Yunanistan'dan gelen mübadiller ile yerli Anadolu halkı arasında kimi yerlerde toplumsal sorunlar yaşanmıştır. Türkçe bilmeyen mübadillerin olduğu bir ortamda, yerel halkın gerginlik anlarında mübadillere "gavur tohumu" ifadesi kullanmaları birinci kuşak için oldukça yaralayıcı olmuştur. Feke kazasına yerleştirilen mübadiller, Develi'de yaşayan Şark mültecileri tarafından sürekli rahatsız edilmiştir. Ankara'dan Develi Kaymakamlığına yazılan bir emirde sorunun acilen çözümlenmesi istenmiştir. 

 

100.yılında Mübadele adlı kitapta Prof.Dr. Suat Çabuk'a ait makaleden.....

Kayseri'ye gelen mübadillerin bazıları

Kozana Serfice'den Develi, Bünyan ve Emir Sultan mahallesine,

Kozana Topçular'dan Develi ve Reşadiye'ye

Kozana Kayalar Bünyan'a

Kayalar Kolarca Pınarbaşı'na

Selanik İstromca İncesu'ya

Karacaabad'dan Kayseri Merkez

Vodina'dan Bünyan'a

Yenice-i Vardar'dan Kayseri'ye

Siroz'dan Kayseri'ye yerleştirilmiştir. 

Mübadil yerleşim bölgelerinde;  kim, nereye, nereden gelip  yerleştirildikleri ile ilgili bir istatistik maalesef yoktur.

Sevgilerimle

ANKARA'DA BAĞ HAYATI ve ARŞİVDEN FOTOĞRAFLAR

 

........................

Yazın Ankara'da sıtma tehlikesi yüzünden oturulmazdı. Bağları olanlar yazın şehir merkezinden giderler. Yazlık evlere "bağ" denir. Gayrimüslimler genelde varlıklı oldukları için bağları vardır. Erkekler gündüz şehir merkezlerinde işlerine gider, akşamları bağlara dönerler. Günlük yapılan bu yolculuklar herkesin ekonomik durumuna göre at arabası, at veya eşekle yapılır. Sabah akşam yollarda binek hayvan kuyrukları oluşur.

Evdokia Ankara'da ki bağ hayatını ayrıntılı bir şekilde aktarmıştır.

Keçiören, Çankaya, Balgat, Büyük Esat ve Küçük Esat bağlarını hatırlıyorum. En zengin ve en soylu insanların Keçiören ve Çankaya'da bağları olurdu. Çok katlı evlerdi bunlar...bahçelerinin içinde seralar ve şadırvanlar olurdu. Çoğu zaman aileye hizmet edenlerin sayısı aile üyelerinden çoktu. Zenginler refahta ve lükste yarışırlardı. Ankara'ya iş  için gelen yabancılar; 

"Siz Ankaralılar İngiltere'nin lordlarından daha iyi bir hayat yaşıyorsunuz" derdi. Erkekler şehir merkezine çalışmaya giderdi. Zengini, fakiri kent merkezinden bağlara yol boyunca süren kuyrukta bir araya gelirlerdi. 

Bu yüzden 

"Ankara'da yazın keyif kediler ve kadınlara, cefa eşeklerle erkeklere" denirdi. Özellikle Keçiören'de kadınlar için eğlence unsurlarından biri at binmekti. Sabah karı-koca bağ evinin avlusunda kahvaltılarını yaparlardı. Kahvaltının lezzetlerinden biri kocanın saman ve ağaçlardan düşen küçük odun parçaları ile yaktığı küçük ateşte pişirdiği kahveydi. Erkeğin görevi işindeydi, kadının görevi ise bağda.....kadınlar sabah erkenden kalkar, geceden dallarından düşmüş kayısıları ve olgun Ankara armutlarını toplardı. Çayırın içinde parlayan meyveler gözlerimizi şenlendirirdi. Dalından kendiliğinden düşen meyveleri yemezdik, onları kışlık olarak değerlendirirdik. Kimi kurutulur, kimi reçel yapılırdı. Ardından ev işi gelirdi. Evin derlenip toparlanması ve yemek pişirilmesi.....bazı günler çamaşır günleri olurdu, çamaşırlar açık havada dut ve akasya ağaçlarının gölgesinde kuş seslerinin arasında kille yıkanırdı. Bazı günler ise hamur tutulur, bazlama yapılır tezek yakılan tandırlarda pişirilirdi. Hünerli kadınlar 2-3 bazlamayı bir arada pişirirdi. Bazlamalar hazır olunca evde ne varsa sofraya getirilirdi. Tereyağı, bal, peynir, pastırma, sucuk, reçel, taze meyveler bazlamanın içine canının çektiği koyar, dürüm yapar yerlerdi. Bazlama piştiği gibi yenirdi. Keyfi misafirle çıkardı. Kadın kadına yenilen farklı bir lezzetti. Bağlarda işler ne kadar zor olursa olsun sevgi ve neşe eksik olmazdı.

Hasat zamanı çok meşgul olurduk. Kimi aileler kendi kendilerine hasat yapar, kimi aileler arkadaşlarından yardım alır, kimi de ücretli işçi tutardı. Ne güzel bir resimdi üzüm dolu sandıklar! Bağlardan gelen üzümleri kullanacakları ürüne göre teknelere boşaltırlardı. Bu ürünlerin başında pekmez gelirdi. Pekmez için işbirliğine ihtiyaç olurdu. Üç dört aile sırayla birbirine yardım ederdi. Bazısı leğenlerin içinde üzümü ezer, bazısı şırayı boşaltır, bazısı kaynatır. Tatlı bir pekmez için pekmez toprağı kullanılırdı. Pekmez kaynadıkça şurup gibi olur, tatlanırdı. Pekmez değişik meyvelerle de kaynatılır, reçel yapılırdı. Cevizli ve bademli pestil yapmak ayrıca çok keyifliydi. Un ve nişasta ile kaynatılan pekmez beyaz çarşafların üzerinde güneşte kurutulurdu. Bir kısmı iki parmak kalınlığında baklava biçiminde kesilir, susamla veya cevizle ahşap kutularda saklanırdı. Buna köfter denirdi. Pestil ve köfter eşsiz iki ikramdı.

Günlük işlere ek olarak yapılan bu ağır işler nedeniyle ev kadınları hiç boş kalmazdı. Sadece etlik yani pastırma sucuk yapımı 15-20 gün sürerdi. Akşamları erkekler heybeleri dolu hayvanları ile gelirdi, akşam yemeğinden sonra ikramlar eşliğinde işlerden ve siyasetten bahsedilirdi.

Eylül ayı bağlardan dönüş ayıydı. halıları, yatakları, perdeleri, battaniyeleri yıkar, dolapları toplar evi gelecek sene için tertemiz bırakırlardı. Sonra da şehirdeki evi bir düzene sokmak gerekirdi. Soğuklar yaklaşır, etlik zamanı gelirdi..... diyor 

Gülen Göktürk Baltas,  Mehmet Söylemez'in hazırladığı Mübadele kitabının  Ankara Rumları yazısında......

Sevgilerimle  

KOKOLARİKO ve KESRİYE'DE YAŞAMIŞ KADINLARIN ADLARI

 

(Fotoğraf Tülay Urgancı'nın aile albümünden)

Selanikli kadınlar her daim  zarif, şık ve güzel... Kokolariko'dan (İpek dokuma kumaş) yaptırdıkları elbiseler üzerlerinde tiril tiril..günümüze kadar gelen az sayıda fotoğrafta bunları daha net olarak görebiliyoruz. 

Sayfanın  sonunda 1924'de mübadele ile Selanik Kesriye ve bağlı köylerden Anadolu'ya gelenlerin tasfiye talepnamelerinden derlediğim Kadın isimlerinin listesini ekledim. İsimleri birbirinden güzel..Arapça ve Farsça adlar olmakla birlikte birçok Türkçe adlar da bulunuyor. Türk isimlerinin anlamları ise şöyle;

Tatu : 1.Pas 2.Barış 3.Sulh

Tuti/Tutu/Dudu  :1.Hatun 2.Papağan türündeki kuş

Hırliko   :( Karaçay- Malkar Türkçesi )

1.İyi Düzgün, 2.Küçük vida

Hankuş / Hankuşe / Hankoşe  : Makedonya, Kosava ve Bosna'da kullanılır.

Nanoş / Nunuş  : Türkçe Ninecik /Büyükannecik

Paşako   :Paşa, Han, Emir, Bey

(Paşa adının sevgi biçimi olarak Romanlarda,Rumlarda,Yahudilerde kullanılır.)

Timure   : Timur=Demir adının arkaik biçimidir.

Timurşah (Türkçe+Farsça) Timur Hükümdar Şah Farsça

Gül   : Gülmek, Farsça anlamı ise çiçek

Pembe    : Ak ile Kızılın karışımından oluşan renk 

19.yüzyılda Türkçede "pamuk" anlamında da kullanılırdı.

Tatuş     : Peçenek beyi

Güneydoğu Avrupa ve Balkanlarda yaşamış Türk kavmi

Arzuhan    : (Farsça+Türkçe) Han : Başbuğ,Kral,Sultan,Soylu

 Arzu Farsça

Demirhan Demir, Güçlü 

Birgün annanne ve babanne olduğumda torumlarıma; bana  Nunuş diye seslenmesini öğreteceğim.

Aşağıdaki paragraf  Münevver Ayaşlı'nın  Rumeli ve Muhteşem İstanbul adlı kitabından alıntıdır.

..........................

Evett Manastır Rumeli'nin en büyük vilayetlerinden biri, çok sevilen bir vilayeti...Hanımlarının kibarlığı, evlerinin güzelliği ve "quipage"leri meşhur.Hanımefendilerin kendi atları, arabaları ve arabacıları varmış ve hanımları çok bakımlı imiş.Evlerinde bir nevi kalorifer tertibatı varmış. Şöyle ki; Dışarıda sofada bir köşede yanan ocaktaki demir borular ile bütün eve, odalara,sofalara taksim olan sıcak su her tarafı ısıtırmış, tıpkı kalorifer gibi..bu usule o zaman bile "Rus usulü" derlermiş.Seneler ve seneler sonra Sarıkamış'ta Ruslardan kalma eski binalarda bu usulün aynısını gördüm, hemen Manastır evlerini hatırladım. Vaka ben Manastır'ı hiç görmemiştim, ama annemden,teyzemden,dayımdan o kadar çok dinlemiştim ki görmüş gibi olmuştum. Sarıkamış'ta bu Ruslardan kalma usul yıkılmadı, hala duruyorsa tertibatı bozulmadı ise, Manastır usulü ısınma tertibatı görülebilir.

Manastır hanımları ham ipekten el dokuması kumaştan "üç etek" elbise giyerlermiş. Gömlek olarak da yine ipekten bürümcük giyerlermiş.Bilmem bugünkü insanlar bu isimlerden bu kumaşlardan birşey anlayacaklar mı? Yakın zamana kadar Yunanistan bu kumaşları imal ediyor, hatta ihraç ediyordu. İpek dokuma kumaşların ismi "Kokolariko" idi. Birçok kimse bu kumaşlardan alabilmek için Yunanistan'a bile gidiyordu. İkinci Dünya Savaşına kadar bu böyle idi, şimdi nasıl bilmiyorum. Hala karlı bir iş ise, Yunanlı bunu katiyyen bırakmamaıştır. Şimdi Türkiye'de olmayan ve bugünün Türklerinin hiç bilmediği,hiç görmediği eski Türk eşyalarını Atina'da ki Benaki müzesinde görebilirsiniz.Fakat eşyaların üzerinde meşei hiç yazılı değil.Zinhar Türk diyemezsiniz. Halılar, seccadeler, kumaşlar, kadifeler, takılar, yani kuyum eşyası, el işleri, havlular, peşkirler, çevreler, cepkenler.....bu güzellikleri sanki gökten inen melekler yapmışlar.Hakikaten Yunanlı olsun, Rum olsun bizi hiç aklından fikrinden çıkarmıyor, çıkarsalar kendileri de rahat edecek, bizde....Benaki müzesinde ki bütün Türk eşyaları isimsiz, zora geldikleri zaman sadece "Asie Mineur"diyorlar. Fakat "Asie Mineur da kim? Bu belli değil,isim yok.....

                                       

KESRİYE ve KÖYLERİNDE KADIN İSİMLERİ
Hasbiye	Bariye	Ayşe	Saime	Asime	Hakile	Şerife	Şazike
Fatma	Kıymet	Saniye	Hacer	Zilkade	Nazlı	Zehra	Miyase
Hidayet	Gül	Hayriye	Nadire	Emine	Rabia	Anuşe	Sünbül
Servet	İfakat	Cemile	Cevriye	Hayriye	Kamile	Havvace	Sünbüle
İffet	Pembe	Demirhan	Neyyire	Nigar	Fitnat	Saniha	Zarife
Zübeyde	Safvet	Hulkiye	Latofçe	Ramize	Resmiye	Besime	Saadet
Dilber	Safiye	Gülsüm	Cevriye	Mihriban	Şahsine	Nesibe	Feride
Nuriye	Melek	Sabriye	Refia	Zekiye	Dilber	Rukiye	Sıddıka
Timure	Miriye	Hidayet	Meryem	Melike	Hasibe	Lütfiye	Nafiye
Fikriye	Kadime	Bahriye	Tenzile	Ragıbe	Dilberiye	Dudu	Naciye
Atiye	Hanife	İsmet	Hamide	Kakoşe	Atiye	Hankoşe	Bahriye
Paşako	Mimiş	Ramize	Hürmüz	Nevruze	Akıle	Necibe	Fahriye
Arzuman	Ruhane	Gülfe	Melike	Nariye	Seniye	Memişe	Nevreze
Akile	Fethiye	Sıddıka	Radiye	Hediye	Vehibe	Fitnat	Fevziye
Fadime	Refia	Melike	Nazike	Mediha	Fitnat	Selime	Timurhan
Münevver	Gülizar	Rupşah	Firuze	Suzane	Asime	Nadire	Kesper
Safade	Behiye	Veliman	Asya	Hirfan	İzzeti	Hırliko	Banika
Timurşah	Zanbako	Kısmet	Şaniko	Refıkıye	Tuti	İnciko	Murabba
Fakıhe	Vecihe	Muzaffer	Şöhret	Cevahire	Hankuşe	Rebihan	Nanoş
Zöhre	Mahmude	Tatuş	Arzuhan	Nebiyye	Taibe	Dilber	Müseyyibe
Gülüşah	İhsan	Taçşah	Besime	Tenzile	Feriye	Merdaye	Lebibe
Faika	Anber